Fauna

Na het verschijnen van het boek ‘Insektenbeheer’ (1988) en twintig jaar na het rapport ‘Fauna-aspecten van effectgerichte maatregelen’, het OBN Preadvies Fauna, (1998) is er veel veranderd in het natuurbeheer. Tot in de jaren 1990 waren herstel- en beheermaatregelen vooral gericht op bodem en planten. Fauna zou automatisch mee profteren van die maatregelen, ook wanneer deze grootschalig werden ingezet. Deze aanname bleek vaak onterecht en de aandacht voor specifieke knelpunten en mogelijke oplossingen voor fauna is dan ook sterk gegroeid. Toch valt er voor fauna in natuurbeheer nog veel winst te behalen.

Deze themapagina is gebaseerd op de brochure ‘Kansen voor fauna in natuurbeheer’. Twee thema’s springen daarbij in het oog:

• ten eerste de binding van diersoorten met het landschap; het belang van mozaïeken en gradiënten, dynamische processen en kleine landschapselementen (microhabitats) voor diersoorten is zeer groot, terwijl deze moeilijk zijn te plaatsen in termen van vegetatie- of habitatdoelen;
• ten tweede blijkt – vaak onzichtbaar voor het menselijk oog – de kwaliteit en beschikbaarheid van voedsel voor diersoorten af te nemen. Niet alleen door verzuring en vermesting, maar ook als onbedoeld neveneffect van herstelmaatregelen staat de functionele rol van fauna in het voedselweb onder druk.

Deze themapagina wil inspireren: welke kansen voor de fauna kunnen beter benut worden en zijn bedreigingen in een vroeg stadium te signaleren?
Hiervoor stellen we het dier centraal: wat bepaalt hun kwetsbaarheid of tolerantie voor veranderingen in hun leefomgeving?
Deze kennis wordt vertaald naar de praktijk van beheer- en herstelmaatregelen. Voor verdieping over fauna in natuurbeheer staan er links naar publicaties op deze themapagina.

Kernpunten fauna in natuurbeheer

• Fauna is een functioneel onderdeel van het ecosysteem, maar profiteert niet vanzelfsprekend mee bij beheer gericht op vegetatie en bodemkwaliteit.
• Een gebied is geschikt voor een soort wanneer er continu aan de vier V’s –Voedsel, Veiligheid, Voortplanting & Verplaatsing– wordt voldaan op een oppervlak dat voldoende groot is om een populatie te huisvesten met voldoende genetische variatie. Zie "V's voor Fauna".
• Koester gradiënten en mozaïeken in het landschap. Ze vormen de basis voor geschikt leefgebied en bieden dieren de ruimte om op te schuiven naar de meest gunstige condities. Zie ”Landschapsschaal”
• Besef dat verschillende diersoorten ook op verschillende schaalniveaus in het landschap werken. Grote mobiele soorten gebruiken het hele landschap, maar veel diersoorten hebben een leefgebied dat kleiner is dan één hectare, of zelfs kleiner dan 10m2. Zie “Landschapsschaal”
• Dynamiek is noodzakelijk om gradiënten en mozaïeken in een landschap te behouden, te laten veranderen en verder te ontwikkelen. Zowel verstarring als een te hoge dynamiek zijn de dood in de pot voor fauna. Zie “Dynamiek“
• Bij het ontwikkelen van beheerplannen moeten kennis over de ecologie en verspreiding van diersoorten en kennis over de belangrijke gradiënten in het landschap hand in hand gaan. Zie “Dynamiek“
• Het behouden of ontwikkelen van microbiotopen is van groot belang voor fauna. Zie: “Microbiotopen“
• Bouwers, gravers, grazers, predatoren en afvaleters –ook zeer kleine als springstaarten en aaltjes– bepalen samen met schimmels en bacteriën de structuur en chemie van bodem en water en sturen de ontwikkeling van de vegetatie. Zie “Fauna in het ecosysteem en voedselweb”
• Kies bij het afvoeren van biomassa en stikstof en bij herstel van bodemchemie voor maatregelen die de bodem niet verstoren. Hierdoor is er een veel grotere kans op herstel van het systeem en van de nutriëntenbalans in planten. Zie “Fauna in het ecosysteem en voedselweb”

Verder lezen over de omgang met diersoorten in het natuurbeheer
Rapport “Fauna-aspecten van effectgerichte maatregelen; preadvies fauna” (1998).
Rapport “Effecten van herstelmaatregelen op diersoorten. Eerste versie van Standaard Meetprotocol Fauna (SMPF) en Richtlijnenprogramma Uitvoering Herstelmaatregelen Fauna (RUHF)” (1999).
Brochure “Effectgerichte maatregelen: vergeet de fauna niet!” (2001)
Brochure “Kansen voor fauna in natuurbeheer” (2019)