Begrazing

Sinds de jaren zeventig zetten beheerders schapen, runderen, geiten en paarden in om het landschap een open karakter te geven, het dichtgroeien van heide, duinen en graslanden te voorkomen en meer variatie in de vegetatiestructuur aan te brengen. Grazers worden soms ook geïntroduceerd in een natuurterrein omdat de beheerders begrazing zien als een essentieel natuurlijk proces waarbij grote herbivoren een intrinsiek onderdeel uitmaken van het ecosysteem.

Bij begrazingsbeheer worden vaak een of meer van de volgende doelen nagestreefd:

• Het terugdringen van de bedekking van hoogproductieve, concurrentiekrachtige plantensoorten die profiteren van de effecten van verdroging, verzuring of vermesting om zo de concurrentieverhoudingen in de vegetatie te wijzigen ten gunste van laagproductieve, weinig concurrentiekrachtige soorten.
• De afvoer uit (verschraling) dan wel herverdeling binnen een terrein van biomassa met daarin aanwezige voedingsstoffen. Het gaat hierbij om een vorm van herstelbeheer.
• Het laten ontstaan van mozaïeklandschappen met een grote afwisseling in vegetatiestructuur. Dan gaat het om regulier beheer of vervolgbeheer in aansluiting op herstelbeheer of een inrichtingsproject.

Begrazing kan op deze manier bijdragen aan het behoud van pionierbegroeiingen, het behoud van Rode lijstsoorten, het behoud van zeldzame huisdierrassen en de ontwikkeling van een halfopen landschap. Tot slot zal het in een aantal gevallen ook goedkoper zijn dan bijvoorbeeld het inzetten van maaimachines.

Belangrijke aandachtspunten bij begrazing

Grazers kunnen ook worden geïntroduceerd in een natuurterrein, niet zozeer vanwege een specifiek beheerdoel, maar omdat ‘begrazing’ een essentieel natuurlijk proces is, waarbij grote herbivoren een intrinsiek onderdeel uitmaken van het ecosysteem. Deze beheervisie wordt aangeduid met de term ‘natuurlijke begrazing’.

De effecten van begrazing zijn sterk afhankelijk van de terreinomstandigheden, productiviteit van de vegetatie, het soort vee, de periode van begrazing en de veedichtheid. Het wordt daarom sterk aanbevolen om begrazingsprojecten periodiek te evalueren en hierbij deskundigheid in te schakelen. De afgelopen jaren is al veel onderzoek gedaan aan begrazing in diverse terreintypen en natuurtypen. In de rapporten aan de rechterzijde is veel praktische informatie te vinden over hoe begrazing ingezet kan worden om de natuurdoelen te bereiken.

Afhankelijk van het natuurtype en de soort grazers zijn in wisselende samenstellingen de volgende kostenposten aan de orde: rasters, klaphekken, veeroosters, drinkvoorzieningen, bouw van stal, kooi of veekraal, aanschaf van vee, kosten veeverzorging, onderhoud raster, begeleidende inrichtingswerkzaamheden (zoals maaien en afvoeren van vegetatie, plaggen, verwijderen bosopslag), de bouw van een veebrug of een dam.

Juist omdat er vaak hoge kosten gemoeid zijn bij begrazing, is het belangrijk om van te voren goed na te gaan waarom begrazing voor een bepaald terrein een optie zou zijn. Begrazing is namelijk niet de ultieme oplossing voor alle natuurterreinen. Bij zwaar vergraste, maar niet verdroogde terreinen kan eerst plaggen wenselijk zijn. Begrazing kan een tijdelijke maatregel zijn, om het proces van vergrassing te doorbreken, waarna ‘natuurlijke' verjonging kan optreden. Ook is het belangrijk om een goede afweging te maken met andere doelen. Begrazing mag bijvoorbeeld niet ten koste gaan van de bodem en biodiversiteit van natte terreindelen vanwege overmatige betreding en begrazing door het vee.

Voor een effectieve afvoer van voedingsstoffen of het terugdringen van vergrassing kan een zeer hoge veedichtheid (drukbegrazing) nodig zijn. Zelfs bij hoge veedichtheid is de hoeveelheid voedingsstoffen die wordt afgevoerd zeer gering in vergelijking met andere vormen van beheer. Bovendien zijn hoge veedichtheden nadelig voor veel planten en vooral dieren, onder meer omdat het sterke betreding met zich meebrengt en omdat het leidt tot het verdwijnen van structuurvariatie en bemesting van open plekken, omdat het vee daar rust.